๙. กัณฑ์มัทรี ๙๐ พระคาถา
- รายละเอียด
- หมวด: เทศน์มหาชาติ ๑๓ กัณฑ์
- เผยแพร่เมื่อ วันเสาร์, 31 สิงหาคม 2556 23:21
- เขียนโดย manop
- ฮิต: 6420
กัณฑ์มัทรี
ยังปัณะรัญยา ปางพระดาบสฤๅไกร
ยกลูกสองสายใจ ให้เป็นยอดทานบารมี
แก่พราหมณ์ใจฉกรรจ์ อัศจรรย์บังเกิดมี
ยังพื้นพระธรณี ให้กัมปนาทหวาดไหวหวั่น
ตลอดถึงพิภพพรหม ดินระดมบันลือลั่น
วันเมื่อสองจอมขวัญ พราหมณ์ฉกรรจ์ตีต้อนมา
ฝูงเทพะในไพร ให้อาลัยแก่สองรา
จึงชวนกันปรึกษา ว่าจักทำฉันใดดี
ถ้าว่านางพระยา กลับแต่ป่าพนาลี
มาถึงคันธกุฎี แต่ยังวันมิทันเย็น
จะหาสองสายสวาท มัทรีนาถนางมิเห็น
จะครวญคร่ำลำเค็ญ จักทูลถามแต่ภัสดา
ครั้นเจ้ารู้แจ้งความ ว่าพราหมณ์ขอทั้งสองพา
ไปโดยรัญราวป่า ด้วยเสน่หาจะติดตาม
ครั้นเห็นพระลูกรัก ต้องตีหนักด้วยโพยพราหมณ์
ที่ไหนนางโฉมงาม จะดูได้เต็มนัยนา
กระชิงเอาลูกไว้ ทำให้เสียทางโพธิญาณ์
หนึ่งนางจะมรณา ด้วยพระลูกเป็นมั่นคง
จึงเทพะผู้ใหญ่ ตรัสแก่ไทเทวสามองค์
ว่าท่านจงเร่งลง ไปพงพีนิรมิตกาย
องค์นั้นเป็นราชสีห์ องค์นี้เป็นเสือเหลืองลาย
องค์โน้นเป็นเสือโคร่งร้าย ไปนอนเนื่องแนวนาลัย
มาดแม้นมัทรีนาง จะขอทางท่านเท่าใด
อย่าย้อนผ่อนให้ไป จนอโณทัยย่ำสายัณห์
สิ้นแสงแจ้งจันทร์ส่อง จึงหลีกช่องให้ผายผัน
หนึ่งท่านช่วยป้องกัน สรรพสัตว์อันร้ายราวี
กำจัดเสียให้พ้น ตามหนทางจรลี
จนกระทั่งยังกุฎี อย่าให้มีภัยพาธา
เทวะสามรับประศาสน์ ต่างอภิวาทครรไลลา
มาถึงซึ่งมรคา ทำศักดาสำแดงองค์
เป็นพยัคฆเสือสอง สามสีหราชผาดเสียงส่ง
ครืนครั่นสนั่นดง สี่บาทลงจดธรณินทร์
กระทืบเท้าผงคลีมัว กลัวกลุ้มเกลื่อนกลมปฐพิน
พญาพยัคฆินทร์ ดิ้นโดดไล่คะนององค์
สรรพสัตว์กระจัดกระจาย สยบกายตะลึงหลง
สามเทวพยัคฆ์ยง แอบอิงองค์เอนศิลา
เรียบเรียงเคียงประดับ ทับที่ทางนางพระยา
เจ้าจักจรไคลคลา สู่ศาลาพระฤๅษี
ฝ่ายมิ่งเยาวมาลย์มัทรี สุนทรเทวี
ลีลาหาผลในดง
ละห้อยอาลัยใจทรง คิดถึงสององค์
ลูกน้อยบ่เว้นวายถวิล
ด้วยว่าเสวยพระสุบิน นิรมิตคิดจิน-
ตนาประหลาดหลากหลาย
พรรณผลวิกลกลับกลาย ดอกลูกทรสาย
สุกหอมงอมงามตระการ
จำได้ถนัดแน่เมื่อวาน ควรฤๅบันดาล
วิบัติอัศจรรย์ใจฉงน
นี่กระไรหมอกมัวเวหน มืดทั่วสากล
ดังนี้ก็มิเคยเป็น
จิตใจแม่ให้เยือกเย็น พระเนตรกระเหม่น
เห็นเหตุจะมีมั่นคง
คิดพลางนางเจ้าจึงทรง หาบผลเอองค์
ตรงมากุฎีโดยด่วน
มิช้าพอมาพบจวน พาลพยัคฆ์ก็ครวญ
คำรามคระหึมเสียงสนั่น
นางตกพระทัยไหวหวั่น จิตไม่มีขวัญ
ระริกระรัวทั่วกาย
หลีกเลี้ยวเหลียวดูข้างซ้าย สุดที่จะไปได้
ด้วยเป็นชะโงกโตรกธาร
จะลัดมาข้างขวาก็กันดาร รุดในไพรสาณฑ์
ชัดชิดมิดไม่มีทาง
สุดจิตสุดคิดแล้วนาง ปลดแสรกคานวาง
พลางยอพระกรชุลี
ข้าแต่พยัคฆ์ไกรสรสีห์ ผู้เรืองฤทธี
เป็นเอกอิศราในดง
น้องนี้ชาติเชื้อสุริวงศ์ มัทราชนุพงศ์
ได้เป็นเบื้องบาทบริจา
แห่งพระเวสสันตรา ชาวเมืองบัพพา
มาอยู่หิมเวศพนาราม
มัทรีนี่อุตส่าห์ตาม พากเพียรพยายาม
ดังสานุศิษย์ติดครู
พี่เจ้าจงได้เอ็นดู แก่สองโฉมตรู
หลานน้อยซึ่งอยู่อาศรม
ป่านฉะนี้จะละห้อยอยากนม คอยหาปรารมภ์
ถึงข้าผู้เป็นมารดา
หนึ่งท่านจะกลับไปคูหา ชมบุตรภรรยา
เป็นผาสุกล้ำอำพน
น้องนี้จักแบ่งผลาผล ตามประสายากจน
ให้แก่พี่ยาพาไป
จงให้หนมรคาลัย แก่น้องสายใจ
อย่าให้เสียทีที่วอน
ปางท้าวพยัคฆ์ไกรสร ครั้นสดับสุนทร
แห่งองค์วรนาถมัทรี
เป็นทางทอดมิตรไมตรี ว่านางคนนี้
ศรัทธาเลื่อมใสใจบุญ
บังเกิดเมตตาการุณย์ กระษัตรีใดปุน
ปานเปรียบก็ยากที่หา
จึงพาฬพยัคฆเทวา จำแลงกายา
ก็อันตรธานหายไป
สู่สถานพิมานตรึงศ์ตรัย เป็นที่อาศัย
แห่งท้าวเทเวศดังเก่า
เมื่อพระมัทรี วอนขอมรคี เทพให้โดยเดา
ชื่นชมหรรษา กัลยาจับเอา แสรกคานกระเช้า เต้าตามวีถี
รีบรัดดัดดั้น ในกาลวันนั้น เป็นวันบัณรสี
พระจันทร์ทรงกลด หมดเมฆราคี นางจึงจรลี ถึงหัวจงกรม
เคยได้ทัศนา พระลูกสองรา สว่างในอารมณ์
วันนั้นเทวี มิเห็นทรามชม วิตกอกกรม เสียวสั่นพระทัย
โอ้หนาอนิจจา ลูกแก้วแววตา เจ้าไปแห่งใด
ที่นี่สะอาด กวาดแผ้วผ่องใส ลูกรักเจ้าได้ เคยเล่นสำราญ
โอ้ดวงนัยนา แม่ตรัสเรียกหา มิยินเสียงขาน
ฤๅเจ้าซ่อนเร้น เล่นพระชลธาร โอ้ทรามสงสาร มาเถิดเจ้ามา
ให้พระมารดร บรรเทาทุกข์ร้อน เหนื่อยมาแต่ป่า
เห็นแต่รอยเปล่า ตัวเจ้าสองรา ไปแห่งใดนา แม่ไม่เห็นเลย
โอ้อกจะคราก ด้วยลูกร่วมยาก แล้วตัวกูเอ๋ย
เหมือนหนึ่งนิมิต ไม่ผิดเพี้ยนเลย ตรัสพลางนางเลย มาถึงอาศรม
ไม่เห็นลูกยา วางหาบจากบ่า แล้วมาบังคม
กราบกับบาทมูล ทูลถามบรม ว่าสองทรามชม ทั้งคู่อยู่ไหน
ฤๅว่าภูบาล ตรัสใช้กุมาร นำราชสารไป
ทูลสนองไอยกา ไอยกีสองไท สู่ยังกรุงไกร สีพีราชฐาน
ฤๅว่าข้าบาท นี่เที่ยวประพาส ในป่าช้านาน
เกลือกมีเภทภัย ในห้องหิมพาน จึงให้กุมาร ทั้งสองตามหา
ถ้าเป็นดังนั้น จงพระนักธรรม์ ได้โปรดเกศา
ชี้บอกให้แจ้ง ตำแหน่งสองรา จะได้เที่ยวหา พามาอาศรม
ฤๅเจ้าทั้งสอง เราเที่ยวคะนอง เล่นในไพรพนม
เทพาอารักษ์ ลักไปเชยชม ซุ่มซ่อนซอกซม ไว้ในคีริน
ฤๅพยัคฆ์ร้ายกาจ พบสองสายสวาท ขบฟัดกัดกิน
ฤๅว่าอินทรี ครุฑธิราชหัสดิน เฉียบฉาดคาบบิน ไปสู่สิมพลี
ถ้าแม้นเจ้าตาย ด้วยนกทั้งหลาย ไหนจักพบผี
แม้นเจ้ามอดม้วย ด้วยภัยพยัคฆี เกศเกล้าเมาลี เลือดเนื้อจะยัง
จะได้ตามรอย สองพระลูกน้อย แม่ไปโดยหวัง
ฤๅเจ้าดับจิต ปลิดปลงชีวัง พระลูกแม่ทั้ง คู่ยากจากไป
เมื่อนางโฉมงาม กราบทูลที่ถาม ด้วยความอาลัย
พระโพธิสัตว์ บ่ได้ตรัสไตร มัธยัสถ์พระทัย ท้าวไม่นำพา
สมเด็จมัทรี แค้นขัดหัทยี พิลาปโศกา
กราบทูลสืบไป ว่าพุทธิเจ้าข้า ฤๅว่าโทษา ของข้านี้ไฉน
มัทรีกลับมา แต่อรัญราวป่า ทูลถามสองไท
มิออกพระโอษฐ์ โปรดประการใด มัทรีนี้ไซร้ มิรู้โทษทัณฑ์
เหมือนดังบุคคล เป็นฝีในตน เจ็บช้ำสากรรจ์
มีบุรุษผู้หนึ่ง เอาศรเกาทัณฑ์ ยิงซ้ำเข้าพลัน เพิ่มเจ็บพันทวี
อันนี้อุปไมย ประดุจดั่งใน อกข้ามัทรี
ถ้าทูลกระหม่อมแก้ว ไม่โปรดปรานี ข้าฝ่าธุลี ขอลาอยู่หัว
ไหนเกล้ากระหม่อมฉาน จะอยู่พยาบาล พระองค์ผู้ผัว
เห็นไม่ตลอด ไปไม่รอดชั่ว ด้วยว่าบุญตัว นี่น้อยเสียใจ
ถึงจักศรัทธา ทำให้ล้นฟ้า อันน้ำพระทัย
ท้าวว่าดูดี ไม่มีอาลัย มัทรีแค้นใจ ปิ้มเลือดตากระเด็น
สุดบำรุงกาย จะกุมหน้าตาย ตามกรรมจำเป็น
ถึงพระภัสดา ได้ทัศนาเห็น แต่ซากเน่าเหม็น ข้างริมอาราม
ขณะนั้นฤๅษี ได้ฟังคดี มัทรีทูลถาม
ถึงพระเจ้าลูก ทั้งสองโฉมงาม ทรงดำริความ ในน้ำพระทัย
ถ้าแลอาตมา มิจำนรรจา เห็นว่าทรามวัย
เจ้าจักปลงปลิด ชีวิตตัดษัย ด้วยสองสายใจ สุดแสนเสน่หา
อันว่ากระษัตรี ในโลกานี้ ย่อมเป็นธรรมดา
แม้นผัวกล่าวถ้อย ด้วยคำหยาบช้า ซึ่งจักโกรธา นักหนาไม่มี
เว้นไว้แต่ความ หึงหวงล่วงลาม ในทางโลกีย์
อย่าเลยอาตมา บริภาษวาที ตัดพ้อเทวี ด้วยคำครหา
คิดแล้วท้าวไท เบือนพระพักตร์ไป ว่าเหวยชายา
เจ้าเป็นเชื้อกษัตริย์ มัทราชธิดา ทรงโฉมโสภา ยอดยิ่งนารี
เป็นที่เย้ายวน ปิ้มประหนึ่งจะชวน ชายเสพสมศรี
ตัวเจ้านี้เล่า แก่เฒ่าอะไรมี พระวรกายี นิ่มเนื้อสะคราญ
มิทันสว่างแสง อรุณแจ่มแจ้ง เจ้าเข้าไพรสาณฑ์
เสาะแสวงความสุข สนุกในดงดาร เกินเวลากาล จนค่ำกลับมา
พี่คิดคะเน กลัวจักเป็นเล่ห์ สักสิ่งแล้วหนา
ชะรอยเจ้าคิดไว้ แล้วหลายทิวา จึงทำมารยา เข้ามาแก้ฝัน
ว่านิรมิตร้าย พี่นี้ทำนาย ไม่รู้เท่าทัน
เล่ห์กลกระษัตรี คนนี้ดีขยัน มาลวงเล่นกัน เช่นนั้นเจียวหรือ
อนิจาเล่าเอ๋ย ถึงพี่มิเคย เขาก็ย่อมเล่าฦๅ
อันป่าหิมวัน นั้นจะเปล่าหรือ พเนจรนับถือ แสวงหาว่านยา
ทั้งฤๅษีสิทธิ์ วิทยาเรืองฤทธิ์ มากพ้นคณนา
ถ้าเจ้าไม่ตรง ใจต่อภัสดา แม้นว่ากัลยา จะทำร้ายดี
ใครเลยจักรู้ จะเห็นโฉมตรู ที่ในไพรศรี
จึงเจ้าทำได้ ไม่คิดปรานี เจ้าเห็นว่าพี่ นี้เป็นชีไพร
ตกไร้ญาติวงศ์ แต่เดียวเอองค์ ลำบากยากใจ
ฝีมืออาญา จะเอามาแต่ไหน ถ้าอยู่กรุงไกร เสวยสวัสดิ์ดังก่อน
เจ้าทำเช่นนี้ วรกายมัทรี จักขาดสองท่อน
ด้วยพระแสงขรรค์ อันเรืองฤทธิรอน กุมอยู่กับกร เบื้องขวาอาตมา
ส่วนพระมัทรี ได้ฟังสามี บริภาษนา
ค่อยระงับความโศก วิโยคครวญหา จึงนางพระยา ทูลสนองโองการ
พระองค์ทรงโกรธ ดังนี้มิโปรด เกล้ากระหม่อมดีฉาน
เคืองขัดตัดพ้อ ไยพ่อหักราน จงควรคิดการ ดูบ้างเป็นใด
เพราะว่าเพื่อนยาก สู้ทนลำบาก ด้วยกันกลางไพร
ผิดแต่เพียงล่วง ราษราตรีใน ถ้าแม้นพระทัย ยังทรงปรานี
เหมือนหนึ่งแต่ก่อน คุณโทษค่อยผ่อน กันเป็นใดมี
คือตัวใครเล่า ตามท้าวสามี ได้แต่มัทรี อุตส่าห์พยาบาล
ผู้เดียวเที่ยวหา เสาะสอยผลผลา ในป่าหิมพานต์
หนามหนารกเรี้ยว ข้องเกี่ยวกันดาร สุดแสนทรมาน ลำบากยากตน
สู้ตายไม่คิด เหมือนเอาชีวิต ไปแลกผลาผล
มาเลี้ยงลูกผัว ของตัวตามจน ซูบเศร้าเสียสกล กายาราศี
ดังฤๅพ่อเจ้า ไม่คิดโปรดเกล้า กระหม่อมมัทรี
เพื่อนยากพระองค์ จงใจภักดี รู้แต่จะข่มขี่ มิฟังบางเลย
สรรพสัตว์กัมปนาท พีพฤกษ์ไหวหวาด พระพายรำเพย
มิไดดยินบ้าง เจียวฤๅพระเอย สุดที่จักเฉลย ความยากในไพร
มฤคราชทั้งสาม ปีบเปรี้ยงคำราม กระหม่อมฉันตกใจ
เอาคุณพระเจ้า ปกเกล้ากันภัย พลางประกาศเทพไท ให้ช่วยรักษา
ทั้งสามกษัตริย์ อันอยู่สงัด ในบรรณศาลา
ถ้าว่าอารมณ์ มัทรีนี้หนา คิดนอกภัสดา ดังพระโองการ
มัทรีขอถวาย ชีวิตไว้ได้ ละอองบาทภูบาล
ขอทรงวินิจฉัย ให้จงแจ้งสาร สืบไปไม่นาน จักรู้ร้ายดี
เที่ยงแท้แน่ถนัด อันซึ่งความสัจ แห่งข้ามัทรี
ผู้จิตจำนง ปลงรักภักดี ได้โปรดปรานี งดโทษครั้งเดียว
พระเวสสันดร ฟังนาถดวงสมร ท้าวบ่ตรัสเฉลียว
แต่คำหนึ่งไป นั่งนิ่งทีเดียว มัทรีทูลเลี้ยว ปลอบท้าวเท่าใด
บ่ได้ตรัสตอบ ด้วยนางซึ่งปลอบ ถามถึงสองไท
จนพระสุรีฉาย เกือบใกล้จุสมัย นางทูลลาไป หาลูกสองศรี
สุดร่ำเรียกหา แล้วนางพระยา สะอื้นโศกี
หยุดใต้ต้นหว้า ร่มรื่นสาขี จึงพระมัทรี มีสุนทรวาจา
เสียดายหว้างาม อยู่ใกล้อาราม สองทรามเสน่หา
เจ้าเคยมาเล่น เช้าเย็นอัตรา ครังนี้ขวัญตา แมไปหนใด
เหลียวเห็นไทรทอง ที่นี่พี่น้อง เคยเลนเย็นใจ
อีกทั้งสระศรี วารีหลั่งไหล สัตบุษย์สดใส บัวบานเบญจพรรณ
หนึ่งปลาทั้งหลาย เคยชักฝูงว่าย เล่นไล่ตามกัน
อีกหมู่ปักษา มานอนแจจัน แต่สองจอมขวัญ แก้วแม่ไปไหน
นางเที่ยวร้องร่ำ แต่ประถมยามค่ำ จนอโณทัย
จะใกล้รุ่งแสง แจ้งจำรัสไข เที่ยวร่ำเรียกไป ทั่วในแดนดง
นางคิดสงกา เกลือกสองพังงา เล่นป่าลาหลง
จึงเข้ามองดู ในชอุ่มพุ่มพง เห็นเนื้อนกงง พลัดคู่เอกา
พิศเห็นเนื้อนก ยิ่งทรงวิตก เสมือนอกมารดา
ซึ่งจากพระลูก อ่อนน้อยสองรา โอ้ว่าเวลา ป่านฉะนี้เอย
เกือบล่วงสามยาม สุดแม่จะติดตาม เจ้าไปได้เลย
หนึ่งพระกรรนงง ไหลหลั่งบ่สเบย เพราะสองอดเสวย อกเอ๋ยอนาถใจ
สิ้นแรงมารดา จะร่ำเรียกหา เห็นสุดอาลัย
ไม้พบร่องรอย ลูกน้อยกลอยใจ ชะรอยเจ้าตักษัย แม่นแท้แลนา
สงสารมัทรี เที่ยวทั่วไพรศรี กลับไปกลับมา
ถ้าจักคลี่คลาย ขยายยืดมรคา ได้ถึงสิบห้า โยชนาโดยมี
พระศอแหบแห้ง สิ้นกำลังแรง จวนแจ้งสุรีย์ศรี
นางกลับเข้ามา ยังคันธกุฎี ยอกรชุลี แล้วกราบทูลสนอง
ข้าแต่ปิ่นเกล้า มัทรีนี้เล่า ตั้งใจว่าจะครอง
กว่าจักสิ้นบุญ ทดแทนคุณฉลอง นี่ไม่สมปอง ดังข้าปรารถนา
พระคุณล้ำเลิศ จงค่อยอยู่เถิด พระพุทธิเจ้าข้า
เกล้ากระหม่อมมัทรี นี้จักขอลา ไปตามลูกยา ข้าทั้งสององค์
ทูลพลางเทวี สองกรข้อนตี แทบพระทรวงทรง
โศกเศร้าสลด ระทดระทวยองค์ ปิ้มประหนึ่งจะปลง ชีพชงม้วยมรณ์
ตรัสร่ำเรียกว่า โอ้แก้วกำพร้า สองราดวงสมร
สุดทรามรักแม่ จงกลับมาก่อน พาพระมารดร ไปด้วยเถิดหนา
ตรัสเท่านั้นแล้ว สิ้นสุรเสียงแจ้ว อัดอั้นนาสา
สลบซบลง แทบพระชงคา ผิว์จักอุปมา ดังลำกล้วยทอง
อันคนฟันฟาด ด้วยดาบเด็ดขาด ล้มลงโดยปอง
ตรงหน้าที่นั่ง สมเด็จพระทอง อัสสาทั้งสอง ขาดพร้อมบัดใจ
วันนั้นสมเด็จภูวไนย ท้าวปลงพระทัย
สัญญาว่านางม้วยมรณ์
ตกตะลึงอุราอาวรณ์ โอ้นาถดวงสมร
พี่คิดก็น่าอนิจจา
โอ้เจ้าเพื่อนยากพี่อา มาตายในป่า
เมื่อยามยากจนอยู่ไพร
แม้นว่าเจ้าม้วยบรรลัย ในกรุงสุริไอ
พร้อมพรั่งพระญาติทุกองค์
อีกนางกำนัลอนงค์ แห่ห้อมล้อมวง
พระศพน้องท้าวเทวี
นี่พี่คนเดียวเอกี จะทำไฉนดี
ซากผีให้เสร็จสมปอง
นั่งท่ากว่าจักเน่าพอง พระศพท้าวน้อง
ตั้งแต่จะทรุดโทรมลง
จะฝังฤๅว่าจะปลง ยิ่งคิดพิศวง
พระทัยเธอแค้นคาเคือง
เจ้าจะเอาสาครต่างเมือง เอาสิงขรเนื่อง
มาต่างเป็นพระเมรุทอง
จะเอาสิงโตโคคะนอง คชวันผันผยอง
มาต่างรูปภาพนานา
จะเอาเหล่าพันธุ์รุกขา มาต่างรยา
แลราชวัติฉัตรธง
จะเอาชอุ่มพุ่มพง อันงามระหง
มาต่างม่านแพรวพรายพรรณ
จะเอารัศมีพระจันทร์ ต่างโคมแก้วอัน
สว่างกระจ่างแจ่มศรี
จะเอาเสียงสกุณี ต่างเสียงดนตรี
แตรสังข์ประโคมดุริยางค์
อกเอยองค์เดียวอ้างว้าง จักถวายเพลิงนาง
ก็ไร้เห็นยากนักหนา
สมเด็จบรมราชา สะอื้นไห้โศกา
เพียงว่าจะสิ้นชีพชง
ครั้นคลายกำสรดโศกทรง คิดว่าวรองค์
โฉมยงเจ้าสลบฤๅตาย
เจ็ดเดือนแต่อยู้ป่าไม้ มิได้ต้องกาย
หาไม่เลยสักครั้งเดียว
วันนั้นพระองค์นึกเฉลียว ว่านางเพื่อนเปลี่ยว
ปลดปลงชีวาตมาสัญ
จึงเลื่อนอรลงมาพลัน ยกเศียรแจ่มจันทร์
ขึ้นวางเหนือตักบัดใจ
คลำดูยังอุ่นหทัย ทึกทึกภายใน
ท้าวจับคนทีอุทกา
หลั่งหล่อลูบกายกัลยา ด้วยบารมิตา
ชายาเจ้าก็ฟื้นสมปฤดี
ลืมเนตรขึ้นเห็นฤๅษี เอออาตมานี้
นอนอยู่ดูมิควรการ
ถอยองค์เลื่อนลงมินาน จากตักนฤบาล
เยาวมาลย์กราบทูลทันใจ
ได้โปรดบอกตามจริงไซร้ ลูกรักบรรลัย
ฤๅยังอย่าได้อำพราง
สมเด็จโพธิสัตว์ จึงแจ้งอรรถแก่จอมนาง
ว่าดูราโฉมปราง สองสุดสายพี่ให้ทาน
แก่ชีทลีทก ชื่อชูชกพฤฒาจารย์
เจ้าจงปลงวิญญาณ ด้วยกันเถิดเจ้ามัทรี
นางสดับแล้วทูลพลัน ว่ากัณหาและชาลี
แต่เกล้ากระหม่อมนี้ ทรงครรภ์ครบทศมาศัง
ยามเมื่อจากนคร ท้าวเสด็จก่อนเมียตามหลัง
อุ้มจูงเจ้ามายัง เขาวงกตทรงพรตกัน
รุ่งเช้าเข้าไพรเขียว แต่ผู้เดียวเที่ยวดงวัน
เก็บผลมูลเผือกมัน มารักษาสองสายใจ
พระองค์ยกให้ทาน พรางกระหม่อมฉันไว้ว่าไร
ให้ร้องก้องจบไพร ตราบเท่าสลบลืมสมปฤดี
เพื่อบุญไม่ม้วยมอด จึงได้รอดคืนชีวี
ถ้าตรัสแต่เดิมที ไหนมัทรีจะเที่ยวหา
จึงพระราชฤๅษี ตอบคดีนางกัลยา
บุราณท่านแจ้งว่า ถ้าบุคคลมาเหนื่อยพักตร์
มิให้เล่าความแค้น แม้นรู้แจ้งแรงทุกข์หนัก
เจ้ามาล้าเลื่อยนัก พี่จึงงดไม่เล่าความ
เดี๋ยวนี้เจ้ารู้แล้ว จงน้องแก้วโมทนาตาม
ลูกพี่ที่ให้พราหมณ์ ทรามรักช่วยเพิ่มบารมี
วันนั้นนางนาถ เนื้อหน่อมัทราช ทรงกัลยาณี
พักตราฉายเฉิด เลิศล้ำธาตรี ยอกรเหนือศรี โรตม์ทูลทันใจ
ว่าพุทธิเจ้าข้า เมียขอโมทนา ท่านด้วยภูวไนย
อันสองราชบุตร รักสุดอาลัย แต่ตามน้ำใจ พระองค์อวยทาน
ถ้าแม้นใครมา จักปองปรารถนา ตัวเกล้ากระหม่อมฉาน
และขอเลือดเนื้อ เป็นภักษาหาร ไม่ขัดทัดทาน เพิ่มบารมิตา
มัทรีบรรพัง ลงนิถิตัง เก่าสิบคาถา
ขึ้นกัณฑ์สักบรรพ จับเรื่องเนื่องมา สืบสรรพรรณนา เรืองข้อต่อไป.
